'Het' mag er zijn

'Het' mag er zijn

Een paar dagen geleden schreef ik een blog over de doofpot. De glimmende pot waar alle gebeurtenissen die het daglicht niet kunnen verdragen worden ingestopt, in de hoop dat ze er nooit meer uitkomen. In mijn doofpot ging seksueel misbruik. Het deksel werd stevig vergrendeld door mijn moeder en de op de hoogte gebrachte ouderling van de kerk.

Trauma op trauma

De afgelopen week heb ik heel veel mails en berichten gekregen van mensen die allemaal met seksueel misbruik te maken hebben gekregen. De cijfers over seksueel geweld, die regelmatig verschijnen, liegen er ook niet om. Toch zijn het niet de cijfers die me bezighouden. Ik ben veel meer verbaasd over de manier waarop er met slachtoffers van seksueel misbruik wordt omgegaan. Het onbegrip, ongeloof, de verwijten die er zijn richting het slachtoffer. In plaats van onvoorwaardelijke steun en bescherming te bieden gebeurt het maar al te vaak dat als mensen de moed hebben om met hun verhaal naar buiten te komen, ze opnieuw getraumatiseerd worden door de reactie van de omgeving.

Slachtoffer of dader?

Door een kennis werd ik gewezen op een ted-talk van Jackson Katz. Het ging over o.a. seksueel geweld en hoe we daar als samenleving mee omgaan. Aan de hand van een eenvoudig voorbeeld legde hij uit dat het al mis gaat in onze taal. In hoe we spreken over het misbruik. Ik zal het voorbeeld een beetje aangepast weergeven.

Het begint met de feitelijke situatie te benoemen: ‘John misbruikt Maria.’ Duidelijk verhaal lijkt me. Dader en slachtoffer. Wat we vervolgens zeggen is: ‘Maria is misbruikt door John.’ De dader verdwijnt al naar achter in de zin. Dan komt: ‘Maria is misbruikt.’ De dader is inmiddels uit het verhaal verdwenen. Het verhaal wordt steeds algemener: ‘Maria is getraumatiseerd geraakt.’ En na verloop van tijd wordt er gezegd: ‘Maria is een getraumatiseerde vrouw’.

De dader is uit het verhaal verdwenen en het probleem wordt bij het slachtoffer gelegd. Daar ligt de focus. De dader gaat vrijuit en wordt nergens meer op aangesproken.

Blaming the victim

Tijdens het interview dat Jan van den Bosch met mij had stelde hij de vraag: ‘Je werd seksueel misbruikt. Mag ik vragen waarom je dat toeliet?’ Een typisch voorbeeld van een vraag die we stellen aan slachtoffers. Neem een willekeurig nieuwsbericht in de krant over een verkrachting van een 15-jarig meisje in een café in een grote stad. Ik betrap mezelf er meteen op dat ik denk: ‘Waarom is zo’n meisje daar ook?’ ‘Ze had vast ook gedronken...’ Eigenlijk doe ik dan precies hetzelfde!

‘Blaming the victim’, zoals we dat met een mooi woord noemen. Het slachtoffer de schuld geven. ‘Waarom ben je er niet mee gekomen?’ ‘Waarom heb je het niet eerder verteld?’ ‘Mag ik vragen waarom je dat toeliet?’ 

Met al dat soort vragen insinueren we dat slachtoffers van seksueel misbruik een keus hadden. Ik kon die vraag van Jan wel hebben, omdat ik niet meer midden in het verwerkingsproces zit. Ik weet dat ik geen keus had. Maar anders zijn zulke vragen traumatiserend, en bevestigen ze waar het bij het slachtoffer in de meeste gevallen al enorm door de war ligt: Was het mijn schuld? Het lag zeker aan mij. Ik heb het vast uitgelokt... Maar al te vaak komen slachtoffers niet aan verwerken toe omdat ze zichzelf de schuld geven van het gebeurde. Ik herinner me hoe ik jarenlang vooral boos was op mezelf. Alsof ik iets anders had kunnen doen... Het was een overlevingsmechanisme, dat zie ik nu, om de pijn niet te hoeven voelen. Want als het aan mij zou liggen, dan zou ik geen slachtoffer zijn (en dat woord haatte ik), en hoefde ik ook niet naar de pijn te kijken die onder mijn boosheid lag. Ik strafte mezelf. Soms letterlijk door mezelf te beschadigen. Ik paste het blaming the victim principe toe op mezelf.

Stilte

Ik snap ook wel dat het heel ingrijpend is als seksueel misbruik naar buiten komt. Dat is niet wat je over je familie of over vrienden of bekenden wilt vertellen. Dat is niet waar een kerk mee te maken wil hebben. Het is ingewikkeld en we weten niet hoe we ermee om moeten gaan als het toch naar buiten komt. Dat is wat ik lees in de mails van andere mensen en wat ik zelf heb meegemaakt. Het blijft stil na het uitkomen van het nieuws. Er wordt wel onderling over gesproken maar niet met de dader of met het slachtoffer. De eerder genoemde taal-vervaging treedt in werking en men hoopt dat het slachtoffer snel therapie krijgt of weer ‘normaal’ gaat doen. Dat is het makkelijkst. En de daders? Soms wordt er aangifte gedaan, maar vaak ook niet. De daders leven door, maken nog meer schade misschien, en kunnen alsof er niets gebeurd is zich gewoon blijven bewegen in de christelijke wereld, soms zelfs in de kerk waar het misbruik heeft plaatsgevonden... In mijn geval was ik degene die de kerk verliet en zo snel mogelijk op kamers ging wonen om maar weg te zijn van alles wat gebeurd was.

Voor de omgeving het makkelijkst. Voor de kerk het makkelijkst. Het slachtoffer, degene die er maar op terug blijft komen, die niet kan vergeven, die een trauma heeft, die zorg en aandacht nodig heeft, voor wie opgekomen zou moeten worden, is weg. Eigenlijk de omgekeerde wereld, toch?

Open de doofpot!

In de ted-talk haalde Jackson een uitspraak aan van M.L. King jr en hij paste hem iets aan:

What hurt the most are not the words of our enemies, but the silence of our friends.

Een slachtoffer van seksueel misbruik zei heel treffend tegen mij: ‘Die stilte voelt als wegkijken en dan mag het er niet meer zijn...’ 

Wat doen we als we horen van seksueel misbruik? Wat doen we als kerk, als gemeente? Wat doen we met de zaken van de afgelopen jaren waarvan de slachtoffers inmiddels uit de kerk zijn vertrokken? Laten we die in de doofpot zitten? Wat doen we als we weten dat we een dader in onze kerk hebben? Durven we hem (of haar) aan te spreken, ter verantwoording te roepen, vragen te stellen? Als we het niet doen, ik zeg het even heel zwart wit, zijn we medeplichtig als een dader weer de fout in gaat!

Ik doe nogmaals de oproep, nu niet alleen aan slachtoffers, maar juist ook aan de omstanders. De familie, de sportvereniging, de scouting, de club, de kerken, de scholen... Open de doofpot! Bied onvoorwaardelijke steun en hulp aan de slachtoffers en spreek daders aan op hun gedrag. Laat hen de consequenties zien en voelen van wat zij deden. Laat hen niet wegkomen met goedkope smoezen en verontschuldigingen. Met elkaar zijn we verantwoordelijk dat het niet opnieuw gebeurt.

Open de doofpot en kiep hem leeg! Het geeft veel zooi, maar er kan iets waardevols uit tevoorschijn komen. ‘Het’ mag er zijn. De waarheid maakt vrij!