woensdag 11 oktober 2017

Automutilatie van de ziel

Lunch

Eindelijk weer eens lunchen en bijpraten met m'n vriendin Anja vanmiddag. Het is veel te lang geleden, we hebben het allebei te druk gehad met andere dingen en onze vriendschap zwaar verwaarloosd. Ik hoef nog net de tom tom niet aan te zetten met het adres en zij vroeg laatst gekscherend om een recente foto.

In het kader van 'voor alles is een tijd' is het vanmiddag in ieder geval tijd voor vriendschap. En onder het genot van muntthee, een overheerlijke lunch en nog een kop koffie toe gaan we het er eens goed over hebben.Waarover? Over alles. Onze gezinnen, verbouwingen, persoonlijke welletjes en weetjes, de buurt, de kerk, het leven, hobby's, studie en nog net niet over het hiernamaals.

Leeftijdadequaat

We hebben het over hoe we in elkaar zitten, waarom we doen wat we doen, of juist niet en wat maakt dat je iets wel of niet doet. Ik ben tien jaar jonger, hoewel dat echt niet zo voelt (leeftijd is niet belangrijk tenzij je een kaas bent), en soms vraag ik me af of bepaalde worstelingen of twijfels niet gewoon bij een bepaalde leeftijdsfase horen.
Zoals Anja een paar jaar geleden, zo rond mijn veertigste heel overtuigd riep: Wat jij doet is gewoon helemaal leeftijdadequaat! Ik was op dat moment met vierentachtig dingen tegelijk bezig en had een niet oprakende bron van energie.

Maar vandaag twijfel ik aan het fenomeen 'leeftijdadequaat'. Ik hoor Anja namelijk ongeveer dezelfde kronkels maken als ik doe. Ik luister en zonder er verder al te veel bij na te denken zeg ik op een gegeven moment: 'Dat is gewoon zelfkastijding, automutilatie van je ziel!'

Automutilatie

We lachen er samen om. Dat relativeert in ieder geval. Dan vliegen we alweer naar een volgend onderwerp. Als ik Anja een paar uur later thuis afzet en zelf doorrijd naar huis denk ik er nog even over na.

Automutilatie is voor mij een oude bekende. Ik heb mijn lijf heel wat geweld aangedaan. Soms wordt automutilatie afgedaan als aandacht vragen. Ook dat zal best voorkomen, maar in mijn geval was het allerminst een roep om aandacht. Ik verstopte zorgvuldig verwondingen onder lange mouwen of lange broeken.

Terugkijkend op die tijd denk ik dat mijn innerlijke pijn zo groot, zo niet te verdragen was, dat ik iets anders moest voelen om mezelf af te leiden. Daarbij had ik mijn lichaam niet echt hoog staan en vond ik het niet erg als daar wat aan zou mankeren. Mijn lichaam had me zo vaak in de steek gelaten.

Dus, concluderend, beschadigde ik mezelf, deed ik mezelf pijn, om een andere pijn daarmee niet te hoeven voelen.

Jezelf geweld aan doen

Gelukkig ben ik al jaren krasvrij, zoals ik het zelf wel eens noem. Tenminste, lichamelijk. Door mijn pijn onder ogen te zien, herinneringen te verwerken, door een proces van vergeving te gaan en door de onvoorwaardelijke liefde van God en een aantal bijzondere mensen, waaronder Anja, had ik het op een gegeven moment niet meer nodig om lijfelijke pijn te voelen. Deels was dat een keus die ik maakte, een besluit dat ik nam, en deels (misschien wel het grootste deel) kwam het doordat de innerlijke pijn afnam en te dragen werd.


Goed, geen automutilatie meer op mijn lijf. Maar hoe zit dat met mijn ziel? Even terugdenkend aan de afgelopen jaren en aan mijn blogs van de laatste tijd, moet ik tot mijn schaamte bekennen dat ik mezelf, mijn ziel, met regelmaat geweld aandoe. Wat ik daarmee bedoel? Dat ik mezelf voorbij loop omdat ik de ander niet wil teleurstellen. Dat ik ontrouw ben aan mezelf omdat ik bang ben wat een ander van mij zal vinden als ik echt zeg wat ik ervan denk. Dat ik blij doe terwijl ik me boos of gefrustreerd voel.

Wat ik eigenlijk doe is: Ik kies voor iets dat niet goed voor me is (of dat zelfs pijn doet) omdat ik bang ben voor wat er gebeurt als ik echt mezelf ben. Misschien raak ik iedereen wel kwijt, vindt men mij raar, word ik afgedankt als therapeut of gezinshuisouder of hoor ik er niet meer bij (bij de kerk, bij mijn studiegenoten, bij de moeders op het schoolplein of in de buurt).

Automutilatie van de ziel... en nee, dat is niet leeftijdadequaat... dat moet stoppen!

Houd van jezelf

De laatste dagen heb ik diverse keren gedacht aan de uitspraak: 'Heb je naaste lief als jezelf'.  Ik heb in mijn online Bijbel gezocht en kwam verrassend genoeg acht keer deze uitspraak tegen! Het is dus geen loze opmerking die we naast ons neer kunnen leggen.
  • Wees niet haatdragend. Als je iemand iets te verwijten hebt, roep hem dan ter verantwoording en laad niet omwille van een ander schuld op je door je te wreken of wrok te blijven koesteren. Heb je naaste lief als jezelf. (Leviticus 19:17-18)
  • Jezus antwoordde: ‘Waarom vraag je me naar het goede? Er is er maar één die goed is. Als je het leven wilt binnengaan, houd je dan aan zijn geboden.’ ‘Welke?’ vroeg hij. ‘Deze,’ antwoordde Jezus, ‘pleeg geen moord, pleeg geen overspel, steel niet, leg geen vals getuigenis af, toon eerbied voor uw vader en moeder, en ook: heb uw naaste lief als uzelf.’ (Matteüs 19:17-19)
  • ‘Meester, wat is het grootste gebod in de wet?’ Jezus antwoordde: ‘Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand. Dat is het grootste en eerste gebod. Het tweede is daaraan gelijk: heb uw naaste lief als uzelf(Matteüs 22:36-38 en dezelfde woorden staan in Marcus 12:30-31 en in Lucas 10:26-27)
  •  Wees elkaar niets schuldig, behalve liefde, want wie de ander liefheeft, heeft de gehele wet vervuld. Want: ‘Pleeg geen overspel, pleeg geen moord, steel niet, zet uw zinnen niet op wat van een ander is’ – deze en alle andere geboden worden samengevat in deze ene uitspraak: ‘Heb uw naaste lief als uzelf.’ (Romeinen 13:8-9)
  • Broeders en zusters, u bent geroepen om vrij te zijn. Misbruik die vrijheid niet om uw eigen verlangens te bevredigen, maar dien elkaar in liefde, want de hele wet is vervuld in één uitspraak: ‘Heb uw naaste lief als uzelf.’ (Galaten 5:13-14)
  • Wanneer u echter het koninklijke gebod volbrengt dat de Schrift geeft: ‘Heb uw naaste lief als uzelf,’ dan handelt u juist. (Jacobus 2:8)
Ergens is er scheefgroei ontstaan. Ergens, misschien wel onder invloed van het calvinisme, is de nadruk komen te liggen op: Heb je naaste lief, acht de ander uitnemender dan jezelf, ga de onderste weg, wees de minste en dat soort uitspraken die uit dezelfde Bijbel komen.

Een tijdje terug las ik een opmerking die me aan het denken zette: 'Als we het eens zouden omdraaien, wat zou er dan gebeuren? Als we eens net zo met anderen omgaan als dat we met onszelf omgaan?' Tja, dan zou het er voor de mensen in mijn directe omgeving behoorlijk slecht uit komen te zien op sommige dagen.

Het ei

God roept ons op om net zoveel van onszelf te houden als dat we van de ander houden. Niet meer en niet minder. Het mag in balans zijn. Dat doet mij denken aan het 'ei van autonomie en verbondenheid' dat ik in bijna alle gesprekken in mijn praktijk gebruik.

Ieder mens heeft twee fundamentele behoeften:
Autonomie (de behoefte je te ontwikkelen, zelf keuzes te maken, je eigen weg te bewandelen) en verbondenheid (in relatie leven met anderen, van betekenis zijn, geliefd zijn).

'Heb je naaste lief als jezelf' is verbondenheid en autonomie in balans.

Echter, de praktijk is dat er bij bijna iedereen scheefgroei ontstaat. En scheefgroei brengt onbalans met zich mee. Er zijn grofweg twee types scheefgroei:

1. De behoefte aan verbondenheid is heel groot geworden. Deze mensen zijn vooral bezig met: Hoe kan ik zo leven dat de ander het naar zijn zin heeft? Bij keuzes die ze maken kijken ze naar wat voor de ander goed is en zichzelf cijferen ze vaak weg. Vaak hebben hulpverleners zo'n 'ei'. Ik heb zelf ook zo'n ei. En ik denk dat jij wel mensen kunt bedenken die overduidelijk zo'n ei hebben.
2. De behoefte aan autonomie is duidelijk groter dan de behoefte aan verbondenheid. Dit zijn mensen die doorgaans goed weten wat ze willen, niet twijfelen, hun mening helder hebben, doelgericht zijn en keuzes maken waar ze zelf voor de volle 100% achter staan.

Balans

Voor beide eieren is wat te zeggen, ze hebben allebei voordelen, maar in beide gevallen kun je zeggen dat de balans verstoord is. Bij de één is het: 'Heb je naaste meer lief dan jezelf' en bij de ander is het: 'Heb jezelf meer lief dan je naaste'.

Zo'n verstoorde balans ontstaat al in het gezin van herkomst en eerlijk is eerlijk, helemaal in balans zul je wellicht nooit komen. Maar het is wel mogelijk om iets meer in balans te komen. Hoe je dat doet? Dat is voor beide eieren verschillend.

In het geval van het eerste ei (dus meer verbondenheid dan autonomie) zul je jezelf vaker de vraag moeten stellen: Wat wil ik? Wat vind ik hiervan? Waar heb ik behoefte aan?
De vraag klinkt makkelijk maar is voor mensen met zo'n ei soms erg lastig. Misschien kunnen ze het nog wel bedenken, maar het dan ook uitspreken of doen... dat zou wel eens kunnen beteken dat je die ander teleurstelt! Dat klopt, dat gaat ook gebeuren, maar dat is niet rampzalig (ook al voelt dat in het begin misschien wel zo). Elke keer als je gehoor geeft aan jezelf, aan wat jij wilt of nodig hebt, vergroot je de autonomie een heel klein beetje.  En uiteindelijk voel je je een completer mens.

In het geval van het tweede ei (meer autonomie dan verbondenheid) zul je jezelf vaker de vraag moeten stellen: Hoe is het voor de ander? Wat vindt die ander ervan? Wat heeft het voor gevolgen voor de ander? Deze vraag is voor de verbonden eieren gemakkelijk te beantwoorden, maar voor de autonome eieren kost dat inspanning en moeite. En misschien geeft het ook wel wat weerstand, want soms zul je dus iets van  jouw plan moeten inleveren om die ander meer tot zijn recht te laten komen. En toch levert het ook iets op: meer verbondenheid, intensere relaties.

Herstel

Ik noemde net al dat mijn behoefte aan zelfbeschadiging stopte toen mijn innerlijke pijn er mocht zijn en herstelde. Als ik kijk naar de uit balans geraakte eieren hierboven is er in beide gevallen sprake van zelfbeschadiging. De ene beschadigt zichzelf en raakt zichzelf steeds meer kwijt. De ander beschadigt zichzelf doordat hij steeds meer in een isolement komt.

Er is herstel nodig. En gelukkig kan dat. Wat mij betreft begint het herstel bij bewustwording. Dus jezelf vaker de vragen stellen die ik hierboven opschreef. Kijk ook eens terug naar je gezin van herkomst. Hoe was het thuis? Wat voor eieren herken je bij je ouders? Wat was de cultuur waarin je groot werd? Wat was er belangrijk?

Je bent nu volwassen en je kunt veranderen. Door keuzes te maken, door risico's te nemen en... dat zeg ik tegen hen die net als ik geloven in God... door te vragen of je steeds meer mag gaan lijken op je Schepper. Dat je eigenwaarde niet langer afhangt van de waardering van anderen, maar dat je mag weten dat je geliefd bent, dat je er mag zijn, in relatie met God, jezelf én anderen. In balans.

Verwacht niet dat het in één keer goed gaat. Stoppen met automutilatie is een proces. Soms is er een terugval, soms gaat het tijden goed. Maar geen probleem, je kunt het altijd weer opnieuw proberen.

Ik wens je succes met oefenen en ben benieuwd in welk ei jij jezelf herkent...




6 opmerkingen:

  1. Ja die uitspraak herken ik, wat als ik de zin omdraai en net zo met andere omgaan als met mezelf. Dat is namelijk de zin die mij keihard stop gezet heeft. Waardoor ik zo pijnlijk in zag wat ik deed en dat ik er niet meer om heen kon. Met de excuses en uitvluchten waarom ik het deed.

    Het is een lang proces en er vloeien nog zo vaak tranen om. De angst voor afwijzing weerhoud mij nog zo vaak om te staan op mijn grens of te zeggen wat wel of niet kan.... Maar ik ben in beweging. Stap voor stap. Op weg naar Zijn Beloofde Land.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. En als je het nu allebei hebt? Als je gestresst ben het ene ei en als je rustig ben het andere?

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Mooie leerzame blog. Dankjewel Judith.

    BeantwoordenVerwijderen