zaterdag 19 september 2015

Heb je naaste lief... als jezelf!

Een tijdje terug las ik een uitspraak die me trof: 

"Het is vaker een te grote zorg voor anderen waardoor mensen in de problemen komen, 
dan een gebrek aan zorg."

Voor jezelf zorgen, van jezelf houden, zelfontplooiing, tijd nemen voor jezelf... het klinkt al snel een beetje, hoe zal ik het zeggen, egoïstisch. Zeker als je bent groot gebracht met een christelijke overtuiging. Ik leerde bijvoorbeeld dat God van je vraagt de minste te zijn, de ander uitnemender (belangrijker) te zien als jezelf en vooral te dienen. Net zoals Jezus, ons grote Voorbeeld, deed. 
Dienen, zorgen, er zijn voor de ander... belangeloos en zonder grens. 

Ik kom ze regelmatig tegen in mijn praktijk, maar ook in mijn omgeving, of in de kerk: mensen die opgebrand zijn. Burn-out, of misschien nog niet helemaal uitgeblust, maar er wel heel dichtbij. 
Jarenlang hebben ze met passie en voldoening gezorgd, gediend, uitgedeeld, gegeven, (over)gewerkt, mantelzorg gegeven, en dan opeens lukt het niet meer. Of er komen irritaties. Je stoort je aan je baas die onuitgesproken verwachtingen heeft van jouw werk, je baalt van je oude vader die zichzelf verwaarloost en maar wacht tot jij met een oplossing komt, je kunt de verhalen van je vriendin die midden in een echtscheiding zit niet meer aanhoren of al je haren gaan overeind staan als er in de kerk weer een oproepje komt voor kinderdienstleiders of koffieschenkers. 

Wat maakt het toch zo moeilijk om "nee" te zeggen tegen een ander, en "ja" te zeggen tegen jezelf? Ik denk dat er verschillende dingen een rol kunnen spelen. In het ene zul je je meer herkennen dan het het andere. 
Het eerste heeft te maken met je eigenwaarde, je zelfbeeld. Hoe zie jij jezelf, hoe denk je over jezelf, hoe tevreden ben je met jezelf? Als ik terugdenk aan mijn eigen kinder- en jeugdtijd kom ik tot de pijnlijke conclusie dat ik jarenlang geleefd heb vanuit de gedachte dat het beter zou zijn geweest als ik nooit geboren was. Mijn moeder zei op een dag, terwijl ik met de Lego op de grond zat te spelen, dat het eigenlijk helemaal niet de bedoeling was geweest dat ze na mijn (veel) oudere broer en zus nog een kind zou krijgen. 
Het was vast niet alleen die opmerking, maar ook de sfeer in huis en de gebeurtenissen in mijn leven, die mij overtuigden dat de wereld eigenlijk beter af was zonder mij. Mijn bestaansrecht lag vooral in mijn daden: Zolang ik maar van betekenis zou zijn voor de ander, zou ik geaccepteerd worden. Dus zorgde ik dat ik van betekenis was. Ik deed de strijk, zorgde voor mijn veel jongere zusje en broertje, hielp mee als er een verjaardag was bij een vriendin thuis, paste overal op, werkte in de weekenden in het verzorgingshuis, deed in de vakanties Dabar werk en zorgde dat mensen gebruik konden maken van mijn huiswerk of uittreksels. 
En weet je, ik had er nog plezier in ook. Want ik werd aardig gevonden, kreeg complimenten, was nodig en mensen keken naar me uit. 
Tot ik op mijn 22e instortte en overspannen raakte. Opeens kon ik niets meer, wilde ik niets meer, durfde ik niets meer en raakte ik zwaar depressief. Ik was in mijn ogen alleen maar tot last van anderen en een blok aan het been van Jan Willem, mijn man, en van vrienden. 

Hoe kijk jij naar jezelf? Wat heb je meegekregen van huis uit? Was je onvoorwaardelijk geliefd? Of heb je net als ik geleerd dat je er vooral bent om aan andermans verwachtingen te voldoen? Of misschien werk je wel zo hard, of ben je altijd maar aan het zorgen om aardig gevonden te worden of om erbij te horen. Natuurlijk zeg je dat niet hardop, maar kijk eens eerlijk naar je motieven? 

Iets anders dat meespeelt is de balans tussen autonomie (zorgen voor jezelf) en verbondenheid (zorgen voor de ander). Beiden zijn onmisbaar en belangrijk in ons leven. We zijn gemaakt voor relaties, voor verbondenheid. Kijk maar naar het scheppingsverhaal. De schepping was pas echt compleet toen Eva geschapen was. We horen bij elkaar en hebben elkaar nodig. Tegelijk zijn we ook allemaal uniek gemaakt. Iedereen is anders, heeft eigen kwaliteiten en karaktereigenschappen. En die mag je ontwikkelen! Zorgen voor jezelf en zorgen voor de ander mogen in balans zijn. Helaas wijst de praktijk uit dat die balans vaak verstoord is. We kennen ze allemaal wel, mensen die zoveel tijd nodig hebben voor zichzelf, of zo druk zijn met zichzelf dat de ander er niet toe doet. Ze hebben weinig vrienden, werken meestal hard, of gaan voor carrière (soms ten koste van een ander) en weten het gesprek altijd op zichzelf te brengen. Ook als de weegschaal de andere kant doorslaat is het plaatje herkenbaar. Ik noemde het hierboven al. Mensen die zichzelf altijd maar wegcijferen, zich voor alle klusjes opgeven, drie keer per week hun oude ouders bezoeken (terwijl de rest van de familie bijna nooit hun gezicht laat zien), en die als gast op een feest de hele avond in de keuken te vinden zijn om af te wassen. 
Het is niet erg als de balans tussen zorgen voor jezelf en zorgen voor de ander een tijdje verstoord is. Dat is hoe het leven is: soms moet je er zijn voor een ander omdat het nodig is, en soms heb je zelf even tijd nodig. Het geeft niets als je tijdens een intensieve periode van ziekte van je beste vriendin daar meerdere keren per week te vinden bent om te helpen, samen te huilen, te praten of te zorgen. Daar word je niet overspannen van! Het gaat mis als de weegschaal van "tijd voor jezelf" en "tijd voor de ander" structureel en langdurig doorslaat. 

Hoe is dat bij jou? Ben je altijd maar aan het rennen voor een ander, of voor je baas, of voor de kerk? Wanneer ben je voor het laatst met je vriend een avondje naar de bioscoop geweest, of uit eten geweest met je vriendin? Wanneer heb je voor het laatst een dagje met jezelf gehad? Of een avondje alleen op de bank? Of, als je je meer herkent in de andere kant, wanneer heb je voor het laatst je vader bezocht die al jaren in een verpleeghuis zit, of heb je dat bevriende stel uitgenodigd nadat je gehoord hebt dat hun bedrijf failliet is gegaan? 
Maak eens een weegschaal op paper en verdeel "zorgen voor jezelf" en "zorgen voor de ander" over de beide bakjes. Kun je een conclusie trekken? 

Dan heb je nog de waarden en normen, het gedachtegoed, waar je mee groot bent geworden. Dat heeft wel te maken met de twee punten die ik hierboven noemde. Toch is het goed om eens kritisch te kijken naar jouw ideeën over zorgen voor jezelf en de ander. Wat maakt dat jij je zo verantwoordelijk voelt voor het welzijn van de ander? Of misschien leef je juist wel vanuit de gedachte dat iedereen z'n eigen boontjes maar moet doppen en ben je er een meester in om dingen van jouw bordje te schuiven. Iedereen is tenslotte zelf verantwoordelijk voor zijn leven! 
Ik leef vanuit een christelijke levensovertuiging en zoals ik schreef kan ook die wel op een bepaalde manier misvormd zijn. Wat een verademing toen ik nog niet eens zo heel lang geleden getroffen werd door de "christelijke geboden". 
Misschien ken je ze wel: God liefhebben boven alles, en je naaste als jezelf!
Wellicht heb je ze net als ik zondag in zondag uit gehoord, soms wel twee keer per zondag. Maar heb je er wel goed naar geluisterd? Ik niet... je naaste liefhebben als jezelf klonk voor mij als een zware klus. Vorig jaar november mocht ik tijdens een vrouwendag spreken over vriendschap. Ik deelde het thema in drie delen op: Vriendschap met God, vriendschap met jezelf, en vriendschap met anderen. Tijdens de voorbereiding gebeurde het. Opeens zag ik wat er niet stond: "Gij zult uw naaste liefhebben ten koste van uzelf... of... ondanks uzelf." Ik bladerde in de Bijbel door de evangeliën waarin het leven van Jezus beschreven stond. Daar zag ik hetzelfde. Ook Jezus was niet alleen maar bezig met die ander. Ook niet alleen met Zichzelf. Hij was in balans. Na een drukke bijeenkomst met veel wonderen en tekenen, trok Hij zich terug om alleen te zijn. Tijdens een boottochtje over het meer, ging Hij slapen terwijl Zijn discipelen vochten voor hun leven...
Ik voelde me bevrijd! Je naaste liefhebben als jezelf... niet ten koste van jezelf. 

Leg jouw leven er eens naast? Hoe is het bij jou? Heb je jezelf lief ten koste van die ander? Of die ander ten koste van jezelf? Of ben je wel redelijk in balans? 

Jij mag voor jezelf zorgen! Je mag er ook voor een ander zijn. Maar let op je weegschaal... blijf in evenwicht! Daarmee voorkom je dat je kaarsje langzaam maar zeker uitdooft, of dat je uiteindelijk geïsoleerd in het leven komt te staan. 
Mocht je na het lezen van dit stuk ontdekken dat je al veel te lang uit balans bent, en heb je geen idee hoe je ooit weer in evenwicht kunt komen, zoek dan hulp! Praat over je eigenwaarde, over je waarden en normen, over je verwachtingen en je behoeften met iemand die je vertrouwt of zoek hulp buiten je vertrouwde omgeving. Jij mag er zijn, van jezelf houden en er voor een ander zijn, maar wel in balans!   

Geen opmerkingen:

Een reactie posten